Basa Jawa kelas 5 - Tembang Macapat

Materi Bahasa Jawa Kelas 5

KD 3.4 Mengenal, memahami, dan mengidentifikasitembang macapat sesuai kaidah

 


Tembang Macapat

 

A.   Macapat tegese maca papat-papat (membaca empat-empat). Tembang macapat iku salah sijine asil kesusastran Jawa kang isih lestari lan diuri-uri tumekani sakiki.

 

B.   Paugerane tembang macapat iku ana telu, yaiku:

1.      Guru gatra/ jumlah baris    : cacahing gatra/larik saben sapada/bait

2.     Guru wilangan/suku kata   : cacahing wanda/suku kata saben sagatra

3.     Guru lagu/swara/sajak        : dhong-dhing/tibaning swara (vokal) ing

  saben pungkasane gatra

 

C.    Tembang macapat cacahing ana 11, yaiku:

No.

Arane

Guru gatra

Guru wilangan

Guru lagu

1.       

Maskumambang

4

12, 6, 8, 8

i, a, i, a

2.      

Pucung

4

12, 6, 8, 12

u, a, i, a

3.      

Magatruh

5

12, 8, 8, 8, 8

u, i, u, i, o

4.     

Gambung

5

7, 10, 12, 8, 8

u, u, i, u, o

5.      

Mijil

6

10, 6, 10, 10, 6, 6

i, o, e, i, i, u

6.     

Kinanthi

6

8, 8, 8, 8, 8, 8

u, i, a, i, a, i

7.      

Durma

7

12, 7, 6, 7, 8, 5, 7

a, i, a, a, i, a, i

8.     

Pangkur

7

8, 11, 8, 7, 8, 5, 7

a, i, u, a, i, a, i

9.     

Asmaranda

7

8, 11, 8, 7, 12, 8, 8

a, i, u, a, u, a

10. 

Sinom

9

8, 8, 8, 8, 7, 8, 7, 8, 12

a, i, a, i, i, u, a, i, a

11.    

Dhandhanggula

10

10, 10, 8, 7, 9, 7, 6, 8, 12, 7

i, a, e, u, i, a, u, a, i, a

 

D.   Contoh Tembang Macapat

1.      Maskumambang

Nadyan silih bapa biyung kaki nini,

Sadulur myang sanak,

Kalamun muruk tan becik,

Nora pantes yen den nuta.

 

Artinya:

Walaupun bapak ibu, kakek nenek,

Saudara-saudaranya,

Kalau mengajari yang tidak baik,

Tidak pantas kalau ditiru.

 

2.     Pucung

Dadi bocah kudu sregep lan sinau

Ben ora rekasa

Sinaune ditenani

Yen wis sukses aja lali mring wong tuwa

 

Artinya:

Jadi anak haruslah rajin belajar,

Agar kelak tidak sengsara

Belajar yang sungguh-sungguh

Jika sudah sukses jangan lupa terhadap orang tua

 

3.     Megatruh

Lakonana klawan sabaraning kalbu,

Lamun obah niniwasi,

Kasusupan setan gundhul,

Ambebidung nggawa kendhi,

 

Artinya:

Jalanilah dengan kesabaran hati,

Apabila bergerak dari kebajikan hadapi kehancuran,

Kesurupan setan gundul,

Menggoda dengan bawa kendi,

Berisi duit yang amat banyak.

 

4.    Gambung

Aja nganti kabanjur

Barang polah ingkang nora jujur

Yen kebanjur sayekti kojur tan becik

Becik ngupayaa iku

Pitutur ingkang sayektos.

 

Artinya:

Jangan sampai terlanjur terbiasa.

Terbiasa berperilaku yang tidak jujur.

Karena jika sudah terlanjur maka akan celaka dan tidak baik.

Lebih baik terus berusaha

Mengikuti ajaran yang benar dan sejati.

 

 

5.     Mijil

Lan densami mantep maring becik,

lan ta wekas ingong,

aja kurang iya panrimane,

yen wus tinitah maring Hyang Widhi,

ing badan puniki,

wus papancenipun.

 

Artinya:

Dan selalu mantap dalam kebaikan

dan juga pesanku

jangan sampai kurang syukurnya

jika sudah menjadi kehendak Tuhan

kepada diri ini

sudah menjadi ketetapanNya

 

6.    Kinanthi

Dadia laku nireku,

Cegah dahar lawan guling,

Lan aja sukan-sukan,

Anganggoa sawatawis,

Ala watake wong suka,

Nyuda prayinaning batin.

 

Artinya:

Jadikan hal ini sebagai kebiasaan,

Tahanlah untuk tidak makan dan tidur,

Dan jangan bersuka-suka,

Gunakan semua secukupnya,

Buruk watak orang bersuka suka,

Mengurangi kewaspadaan batin.

 

7.     Durma

Ingkang eling Iku ngelingana marang

sanak kadang kang lali

Den nedya raharja

Mangkono tindak ira

Yen tan ngugu ya uwis

Teka menenga

Mung aja sok ngrasani

 

Artinya:

Yang sadar itu ingatlah pada

Sanak saudara yang lupa

Cuma ingin hidup sejahtera

Itulah yang harus dilakukan

Kalau tidak percaya ya sudah

Tinggal diam saja

Hanya jangan membicarakannya di belakang

 

8.    Pangkur

Mangkono ilmu kang nyata,

Sanyatane mung we reseping ati,

Bungah ingaran cubluk,

Sukeng tyas yen den ina

Nora kaya si punggung anggung gumunggung,

 Ugungan sadina dina,

Aja mangkono wong urip

 

Artinya:

Seperti itulah ilmu yang baik dan benar.

Hakikatnya hanya untuk menentramkan hati.

Senang jika dianggap bodoh

Hati yang bahagia jika dihina

Tidak seperti di bodoh yang haus akan pujian

Ingin dipuji setiap hari

Janganlah seperti itu sebagai manusia

 

9.    Asmaranda

Nang wong tuwo aja lali

Sawise sukses ing donya

Ilingo ing donya kene

Aja ngelawan wong tuwa

Ten ora gelem susah

Katresnane kabeh wektu

Wong tuwa iku mulya

 

          Artinya:

Kepada orang tua janganlah lupa

Setelah sukses di dunia

Ingatlah dunia ini

Jangan melawan orang tua

Jika tidak mau susah

Semua cinta adalah waktu

Orang tua itu sangat mulia

 

10. Sinom

Lakune bocah sekolah

Sinau rino lan wengi

Kudune bocah sekolah

Mesti pinter lan setiti

Nanging jaman saiki

Sinanune ora luhur

Karo seneng dolanan

Ora bisa migunani

Mung bisa njaluk lan nyusahke wong tuwa

 

Artinya:

Sudah seharusnya menjadi perilaku anak sekolah

Belajar rajin siang dan malam

Anak sekolah juga seharusnya

Harus pintar dan teliti

Namun di zaman sekarang

Belajarnya tidak baik

Apalagi suka bermain-main

Tidak dapat memberi manfaat

Sebaliknya, hanya bisa meminta-minta dan menyusahkan orang tua

 

11.   Dhandhanggula

Sekola urung tempat nu asri

Tempat pikeun urung dialajar

Nyiar elmu soson-soson

Dibimbing bapa guru

Tangtu ibu guru ge hadir

Keur ngajar balerea

Nu butuh ku elmu

Pikeun kamajuan bangsa Sakolah kudune diriksa tarapti

Ku urangsarerea

 

Artinya:

Sekolah adalah tempat yang asri

Tempat anak anak belajar

Menimba ilmu yang sangat banyak

dibimbing oleh bapak ibu guru

Ibu gurunya hadir

Mengajari

Ilmu itu dibutuhkan

Untuk kemajuan bangsa seharusnya dibuat sungguh sungguh

 

 

 

 


Komentar

Postingan populer dari blog ini

IPAS Kelas 5 ~ Organ Pernapasan Manusia (1)

IPAS KELAS 5 ~ BAGIAN PARU-PARU, FUNGSI DAN MEKANISME KERJANYA

IPAS KELAS 5 ~ GANGGUAN PERNAPASAN PADA MANUSIA