Basa Jawa kelas 5 - Tembang Macapat
Materi Bahasa Jawa Kelas 5
KD 3.4 Mengenal, memahami, dan mengidentifikasitembang macapat sesuai kaidah
Tembang Macapat
A. Macapat tegese maca papat-papat (membaca empat-empat). Tembang macapat iku salah sijine asil kesusastran Jawa kang isih lestari lan diuri-uri tumekani sakiki.
B. Paugerane tembang macapat iku ana telu, yaiku:
1. Guru gatra/ jumlah baris : cacahing gatra/larik saben sapada/bait
2. Guru wilangan/suku kata : cacahing wanda/suku kata saben sagatra
3. Guru lagu/swara/sajak : dhong-dhing/tibaning swara (vokal) ing
saben pungkasane gatra
C. Tembang macapat cacahing ana 11, yaiku:
No. |
Arane |
Guru gatra |
Guru wilangan |
Guru lagu |
1. |
Maskumambang |
4 |
12, 6, 8, 8 |
i, a, i, a |
2. |
Pucung |
4 |
12, 6, 8, 12 |
u, a, i, a |
3. |
Magatruh |
5 |
12, 8, 8, 8, 8 |
u, i, u, i, o |
4. |
Gambung |
5 |
7, 10, 12, 8, 8 |
u, u, i, u, o |
5. |
Mijil |
6 |
10, 6, 10, 10, 6, 6 |
i, o, e, i, i, u |
6. |
Kinanthi |
6 |
8, 8, 8, 8, 8, 8 |
u, i, a, i, a, i |
7. |
Durma |
7 |
12, 7, 6, 7, 8, 5, 7 |
a, i, a, a, i, a, i |
8. |
Pangkur |
7 |
8, 11, 8, 7, 8, 5, 7 |
a, i, u, a, i, a, i |
9. |
Asmaranda |
7 |
8, 11, 8, 7, 12, 8, 8 |
a, i, u, a, u, a |
10. |
Sinom |
9 |
8, 8, 8, 8, 7, 8, 7, 8, 12 |
a, i, a, i, i, u, a, i, a |
11. |
Dhandhanggula |
10 |
10, 10, 8, 7, 9, 7, 6, 8, 12, 7 |
i, a, e, u, i, a, u, a, i, a |
D. Contoh Tembang Macapat
1. Maskumambang
Nadyan silih bapa biyung kaki nini,
Sadulur myang sanak,
Kalamun muruk tan becik,
Nora pantes yen den nuta.
Artinya:
Walaupun bapak ibu, kakek nenek,
Saudara-saudaranya,
Kalau mengajari yang tidak baik,
Tidak pantas kalau ditiru.
2. Pucung
Dadi bocah kudu sregep lan sinau
Ben ora rekasa
Sinaune ditenani
Yen wis sukses aja lali mring wong tuwa
Artinya:
Jadi anak haruslah rajin belajar,
Agar kelak tidak sengsara
Belajar yang sungguh-sungguh
Jika sudah sukses jangan lupa terhadap orang tua
3. Megatruh
Lakonana klawan sabaraning kalbu,
Lamun obah niniwasi,
Kasusupan setan gundhul,
Ambebidung nggawa kendhi,
Artinya:
Jalanilah dengan kesabaran hati,
Apabila bergerak dari kebajikan hadapi kehancuran,
Kesurupan setan gundul,
Menggoda dengan bawa kendi,
Berisi duit yang amat banyak.
4. Gambung
Aja nganti kabanjur
Barang polah ingkang nora jujur
Yen kebanjur sayekti kojur tan becik
Becik ngupayaa iku
Pitutur ingkang sayektos.
Artinya:
Jangan sampai terlanjur terbiasa.
Terbiasa berperilaku yang tidak jujur.
Karena jika sudah terlanjur maka akan celaka dan tidak baik.
Lebih baik terus berusaha
Mengikuti ajaran yang benar dan sejati.
5. Mijil
Lan densami mantep maring becik,
lan ta wekas ingong,
aja kurang iya panrimane,
yen wus tinitah maring Hyang Widhi,
ing badan puniki,
wus papancenipun.
Artinya:
Dan selalu mantap dalam kebaikan
dan juga pesanku
jangan sampai kurang syukurnya
jika sudah menjadi kehendak Tuhan
kepada diri ini
sudah menjadi ketetapanNya
6. Kinanthi
Dadia laku nireku,
Cegah dahar lawan guling,
Lan aja sukan-sukan,
Anganggoa sawatawis,
Ala watake wong suka,
Nyuda prayinaning batin.
Artinya:
Jadikan hal ini sebagai kebiasaan,
Tahanlah untuk tidak makan dan tidur,
Dan jangan bersuka-suka,
Gunakan semua secukupnya,
Buruk watak orang bersuka suka,
Mengurangi kewaspadaan batin.
7. Durma
Ingkang eling Iku ngelingana marang
sanak kadang kang lali
Den nedya raharja
Mangkono tindak ira
Yen tan ngugu ya uwis
Teka menenga
Mung aja sok ngrasani
Artinya:
Yang sadar itu ingatlah pada
Sanak saudara yang lupa
Cuma ingin hidup sejahtera
Itulah yang harus dilakukan
Kalau tidak percaya ya sudah
Tinggal diam saja
Hanya jangan membicarakannya di belakang
8. Pangkur
Mangkono ilmu kang nyata,
Sanyatane mung we reseping ati,
Bungah ingaran cubluk,
Sukeng tyas yen den ina
Nora kaya si punggung anggung gumunggung,
Ugungan sadina dina,
Aja mangkono wong urip
Artinya:
Seperti itulah ilmu yang baik dan benar.
Hakikatnya hanya untuk menentramkan hati.
Senang jika dianggap bodoh
Hati yang bahagia jika dihina
Tidak seperti di bodoh yang haus akan pujian
Ingin dipuji setiap hari
Janganlah seperti itu sebagai manusia
9. Asmaranda
Nang wong tuwo aja lali
Sawise sukses ing donya
Ilingo ing donya kene
Aja ngelawan wong tuwa
Ten ora gelem susah
Katresnane kabeh wektu
Wong tuwa iku mulya
Artinya:
Kepada orang tua janganlah lupa
Setelah sukses di dunia
Ingatlah dunia ini
Jangan melawan orang tua
Jika tidak mau susah
Semua cinta adalah waktu
Orang tua itu sangat mulia
10. Sinom
Lakune bocah sekolah
Sinau rino lan wengi
Kudune bocah sekolah
Mesti pinter lan setiti
Nanging jaman saiki
Sinanune ora luhur
Karo seneng dolanan
Ora bisa migunani
Mung bisa njaluk lan nyusahke wong tuwa
Artinya:
Sudah seharusnya menjadi perilaku anak sekolah
Belajar rajin siang dan malam
Anak sekolah juga seharusnya
Harus pintar dan teliti
Namun di zaman sekarang
Belajarnya tidak baik
Apalagi suka bermain-main
Tidak dapat memberi manfaat
Sebaliknya, hanya bisa meminta-minta dan menyusahkan orang tua
11. Dhandhanggula
Sekola urung tempat nu asri
Tempat pikeun urung dialajar
Nyiar elmu soson-soson
Dibimbing bapa guru
Tangtu ibu guru ge hadir
Keur ngajar balerea
Nu butuh ku elmu
Pikeun kamajuan bangsa Sakolah kudune diriksa tarapti
Ku urangsarerea
Artinya:
Sekolah adalah tempat yang asri
Tempat anak anak belajar
Menimba ilmu yang sangat banyak
dibimbing oleh bapak ibu guru
Ibu gurunya hadir
Mengajari
Ilmu itu dibutuhkan
Untuk kemajuan bangsa seharusnya dibuat sungguh sungguh
Komentar
Posting Komentar